پانیک اتک و اضطراب: تشخیص، درمان و سازماندهی زندگی روزمره

 

 

وحشت زدگی یا حمله پانیک چیست؟

وحشت زدگی یا اختلال پانیک، شروع خود به خود و غیر قابل پیش بینی حمله پانیک است که باعث ترس زیاد در فرد می شود. به این حمله ها سونامی اضطراب هم می گویند. به عبارتی ترس های ناگهانی شدید که در عرض حدود 10 دقیقه یا کمتر به اوج می رسد و در معدود مواردی بیشتر از 30 دقیقه طول می کشد. شاید با ذکر علائم، شناسایی این اختلال برای شما راحت تر باشد؛

علایم وحشت زدگی

اکثر افراد، علایم پانیک را به اشتباه نشانهاي یک بیماري جسمی یا بیماری روانی یا از دست دادن کنترل تصور می کنند. آنها ممکن است تصور کنند که واقعاً بیماري قلبی یا حتی اسکیزوفرنی دارند چرا که حتی ارتباطشان را با واقعیت از دست می دهند، افراد انتظار غش و یا سکته قلبی دارند؛ در چنین شرایطی فرد ممکن است افسرده و وابسته شود. به طور خلاصه علائم این حملات را می توان به دو دسته جسمانی و شناختی زیر دسته بندی کرد؛

علایم جسمانی

• تپش قلب
• عرق کردن
• لرزیدن
• نفس نفس زدن
• احساس خفه شدن
• درد یا ناراحتی سینه
• تهوع یا ناراحتی در شکم
• احساس سرد و یا داغ شدن و گر گرفتگی
• احساس کرختی
• گیجی و منگی
• گزگز کردن و مور مور شدن

 

علایم شناختی

• ترس از مردن
• ترس از دیوانه شدن
• ترس از سکته قلبی
• ترس از دست دادن کنترل
• احساس جدا شدن از واقعیت یا از خود

افرادی که تجربه حمله وحشت زدگی را دارند، بیشتر از سایر افراد احتمال دارد به خاطر مشکلات جسمی مانند مشکلات قلبی یا تنفسی بستري شوند. زنان تقریباً دو برابر مردان مبتلا به این مشکل می شوند. اگرچه حمله هاي پانیک در کودکان نیز محتمل است، اما شیوع اختلال پانیک قبل از 14 سالگی اندك می باشد. معمولا شیوع اختلال پانیک در نوجوانی به تدریج افزایش پیدا کرده و در جوانی در میانگین سنی حدود 24 سال به اوج خود میرسد. فراوانی این اختلال در سنین سالمندي کمتر دیده می شود. معمولا در مواجهه اولیه، افراد  نگرانندکه به بیماري جسمی جدي دچار شده باشند، لذا بیشتر دیده می شود که به درمانگاهها یا اورژانسهاي غیر روانپزشکی مراجعه کنند. متاسفانه این افراد وقتی به متخصصان سلامت روانی مراجعه می کنند که اختلال پانیک گرفتاريهاي متعددي براي آنها پدید آورده است.

در چه مواقعی منتظر حمله وحشت زدگی باشیم؟

متاسفانه بعضی از حمله هاي پانیک غیرمنتظره هستند یعنی ظاهراً به طور ناگهانی رخ داده و در زمان وقوع آن هیچ علامت قابل تشخیصی وجود ندارد، مثلاً وقتی فرد با بیدار شدن از خواب یا با ورود به محل کار دچار حمله پانیک میشود. اما برخی از حمله هاي دیگر منتظره اند یا به عبارتی وابسته به موقعیت هستند یعنی محرك مشخصی باعث وقوع آنها میشود، مثلاً تجربه حمله پانیک پس از موقعیت های استرس زا.

پس از چند بار تکرار حمله، فرد مبتلا، نگرانی شدیدي پیدا کرده و انتظار وقوع حمله هاي بعدي را دارد. نگرانی حاصل از انتظار کشیدن حمله هاي بعدي، باعث میشود فرد مداوم حالت شدیدی از اضطراب را تجربه کند. گزرش ها نشان می دهند که برخی از حمله ها شبانه هستند؛ در این موارد فرد مبتلا به اختلال پانیک با احساس وحشت و ترس شدید از خواب بیدار شوند بدون اینکه عامل مشخصی همچون کابوس براي وی وجود داشته باشد. همان گونه که زمان وقوع متفاوت است، حمله هاي پانیک از نظر فراوانی و شدت نیز فرق میکنند. در برخی بیماران، حملات پانیک ممکن است هفته اي یک بار و در برخی دیگر هر روز اتفاق بیفتد. یا حتی یک بار در تمام طول عمر. علاوه براین، افراد از نظر شدت و تعداد علائم نیز متفاوت هستند. برخی همه علائم و برخی فقط چند علامت را در طی حملات تجربه می کنند. با این حال ، براي تشخیص اختلال پانیک لازم است که فرد بیش از یک حمله پانیک غیر منتظره را با چهار علامت یا بیشتر تجربه کند.

افراد مبتلا به حملات پانیک چه مشکلات دیگری را تجربه می کنند؟

افرادی که با حملات پانیک دست و پنجه نرم می کنند، اغلب ممکن است  اختلالهاي روانی مانند دیگری همچون گذر هراسی، افسردگی اساسی و اختلال مصرف مواد را نیز تجربه کنند. از میان این اختلالها، شیوع حملات پانیک در گذرهراسی از همه بیشتر است. ویژگی اساس گذرهراسی، ترس یا اضطراب شدیدیست که در اثر رو به رو شدن واقعی یا احتمالی با حداقل دو موقعیت زیر برانگیخته شود:

• استفاده از سیستم حمل ونقل عمومی مانند مترو و اتوبوس
• بودن در فضاهاي باز مانند پارکینگ ها، بازارها یا پل ها
• بودن در فضاهاي بسته مانند سینما یا آسانسور
• ایستادن در صف یا در ازدحامِ جمعیت قرار داشتن
• به تنهایی خارج از منزل بودن

دلیل ترس در موقعیت هاي فوق الذکر این است که افراد مبتلا به این اختلال معتقدند که اگر حمله پانیک یا علایم شبیه پانیک مانند تپش قلب شدید و نفس نفس زدن در آن موقعیت ها رخ دهد، نمیتوانند به راحتی از آن موقعیت ها فرار کرده یا از دیگران کمک بگیرند. بنابراین یا از حضور در این موقعیتهاي اجتناب میکنند یا سعی میکنند تا حد امکان شخص مطمئنی مانند همسر یا دوست صمیمی آنها را همراهی نماید تا در صورت وقوع مشکل به وی کمک کنند.

علل بروز حملات وحشت زدگی چیست؟

عوامل مختلفی در بروز حمله پانیک نقش دارد. عوامل زیستی که مربوط به ساختار مغز و انتقال دهنده هاي عصبی هستند، عوامل ژنتیکی و تجربیات اولیه زندگی از مهم ترین عوامل هستند. افراد مبتلا به پانیک شدیداً به احساسهاي جسمی شان توجه کرده و آنها را به شکل فاجعه آمیزي تعبیر میکنند. براي مثال، آنها ممکن است به ضربان قلبشان توجه کرده و عجولانه نتیجه بگیرند که دارند حمله قلبی میکنند. معمولا وقتی اولین حمله پانیک اتفاق می افتد ، فرایندهایی مانند شرطی سازي کلاسیک و یا تحریفات شناختی می تواند موجب تداوم آن شود.

درمان حملات وحشت زدگی

براي این مشکل دو نوع مهم درمان، دارو درمانی و روان درمانی است. داروها کمک می کند تا علایم اختلال پانیک و گذرهراسی کم شوند. بنابراین لازم است تا هروقت که روان پزشک صلاح می داند داروي ها استفاده شوند. مصرف دارو و قطع آن حتما باید زیر نظر فرد متخصص انجام پذیرد. داروهاي ضد افسردگی مانند پروزاك (فلوکستین)، زولوفت (سرترالین) و داروهاي ضد اضطراب مانند زاناکس (آلپرازولام) و کلونوپین (کلونازپام) در جلوگیري از حمله هاي پانیک موثرند. در کنار مصرف درو استفاده از روان درمانی موثر کمک می کند تا از عود مشکل پیشگیری شود. یک عامل بسیار مهم در اختلال پانیک، تجربه عوامل استرس زا قبل از شروع حملات می باشد. اکثر مبتلایان گزارش می- کنند که در ماههاي قبل از اولین حمله پانیک ، شرایط استرس زایی را تجربه کرده اند. به عبارتی موقعیتهاي استرس زا می تواند حمله هاي وحشت زدگی اولیه را در افراد مستعد فعال کند این موقعیت ها می تواند تعـارض بـ ین فردي، ترك خانه، مشکلات ارتباطی، جراحی های سنگین، مسئولیتهاي جدید، و بیماري هاي جسمی باشد. خوشبختانه الارقم تصورات افراد، این مشکل به درمان خوب پاسخ میدهد. به عنوان مثال  آموزش تکنیک های شناختی رفتاري به افراد کمک میکند برداشتها و قضاوت هایشان اشتباه شان را درباره این اختلال اصلاح کنند. و در کنترل علائم پنیک به فرد کمک کنند. همچنین درمان متمرکز بر هیجان (EFT) بهترین روش برای شناسایی ریشه های اضطراب در این افراد است. در بیشتر موارد، اختلال پنیک می تواند به تروما یا آسیب جدی روانی مربوط باشد. به کمک یک رواندرمانگر هیجان مدار در کنار دارو درمانی فرد می تواند به خاطرات این آسیب ها دسترسی پیدا کنید و به آن ها آگاه شود و با مداخلات درمانی به ترمیم آنها بپردازد. با درمان حملات، تجربه شرم و گوشه گیری منتج از آن نیز درمان خواهد شد.

در زمان وقوع حمله وحشت زدگی چه اقدامات کمک کننده ای به خود می توانید انجام دهید؟

برخی اقدامات می تواند توسط خود فرد در وقوع حمله انجام شود اما باید خاطر نشان کنیم که زمانی این اقدامات اثر درمانی دارند که در کنار دارو درمانی و روان درمانی انجام شوند؛

– یکی از بهترین روش ها برای کنترلِ حملات پنیک تمرین مدام تکنیک تن آرامی جکبسون است.

– در حین حملات پنیک بسیار موثر است که فرد تلاش کند نفس عمیق بکشد و آن نفس را در سینه حبس کند و بعد بازدم داشته باشد. این کار به تنظیم نسبت دی اکسید کربن  و اکسیژن خون کمک می کند.

– تکنیک تنفس در پاکت، کمک موثری در کاهش علائم در سریع ترین زمان ممکن دارد. در این تکنیک، فرد در  یک پاکت یا نایلون فوت می کند و با دهان در آن فضای بسته چند بار دم و بازدم انجام می دهد. این کار نیز به تنظیم تناسب کربن دی اکسید و اکسیژن خون کمک می کند، سطح دی اکسید کربن را در خون افزایش می دهد و نهایتا باعث کاهش ضربان قلب می شود.

– روش درمانی افشا که در حقیقت تجربه علائم خودساخته حمله پانیک است و باید در دفعات اول با همراهی روان درمانگر انجام شود. در این روش در یک محیط امن درمانی، بصورت خودآگاهانه علائم پنیک ایجاد می شود. فرد نفس نفس می زند، سرش را به دو طرف حرکت می دهد و ضربان قلب بالا می رود. با هر بار تجربه این علائم خود ساخته در یک محیط امن، ترس فرد از مواجهه با حمله پنیک کمتر خواهد شد و راحت تر می تواند آن را  در حین وقوع کنترل کند.

– دوش آب گرم اثر آرامش بخشی بر روی ماهیچه های بدن دارد و می تواند در ایجاد احساس آرامش موثر باشد.

– داشتن خواب منظم،یکی از فاکتور های مهم در کاهش علائم حملات وحشت زدگی است.

– ماساژ پوست سر باعث تغییرات بیوشیمیایی در فرد می شود.ماساژ درمانی سطح کورتیزول، دوپامین و سروتونین را تنظیم می کند. علاوه بر آن که ماساژ پوست سر گردش خون مغز را زیاد و تنش عظلانی پشت سر و گردن را کاهش می دهد.

– بهتر است در حین تجربه حمله پنیک فرد جمله های زیر یا مشابه آن را با خود تکرار کند؛

– این حمله باعث سکته و مرگ نخواهد شد.

– من متوجه هستم که نفس هایم تند و سطحی هستند.

– من متوجه هستم ضربان قلبم بالاست.

               – من علائم خود را احساس می کنم اما هیچ کدام از این ها باعث مرگ من نمی شوند و خیلی زود تمام می شوند

– من قدرت مسلطشدن بر این علائم را دارم.